یکی از عکاسانی که سال ها است از آداب و رسوم عشایر عکاسی می کند، معتقد است بر خلاف گذشته که ارگان های دولتی بیشترین سفارش دهندگان این نوع آثار بودند امروزه بخش خصوصی و تعدادی علاقه مند به سنت های گذشته خریداران را تشکیل می دهند.
حسن غفاری، به عنوان یکی از عکاسانی که سال ها است از ایلات و عشایر عکس می گیرد، این روزها همراه طایفه «هفت رنگ» ایل بختیاری از مناطق گرمسیری خوزستان به سمت منطقه چهارمحال و بختیاری در سفر است تا بار دیگر لحظاتی از زندگی کوچ نشینان را ثبت کند.
وی با اظهار اینکه این روزها زندگی عشایر کمتر مورد توجه قرار می گیرد و بسیاری از مراتع آن ها تبدیل به بزرگراه شده، معتقد است سیاست دولت در مورد ایل قوم مشخص نیست و آن ها همچون گذشته مورد حمایت قرار نمی گیرند. گفتگوی زیر در مورد عکاسی از عشایر است:
– اگر عکاسی بخواهد از ایلات و عشایر عکس بگیرد، از چه طریقی باید اقدام کند؟
ایلات و عشایر همواره یکی از موضوع های پرجاذبه با تنوع تصویری فراوان برای عکاسان بوده برای اینکه زندگی این مردمان آمیخته با طبیعت و سرشار از رنگ است و به همین دلیل جاذبه های تصویری فراوان و ترکیب بندی‌های زیبا و زیادی برای عکاسان دارد. ایلات دانش اجتماعی خاصی دارند. در همه نقاط ایران مخصوصا نواحی مرزی، پراکندگی ایلات، بیشتر است مثلا در برخی از استان ها مانند یزد، اصفهان و کردستان عشایر ندارند، ولی عشایر کوچ رو وارد منطقه آن ها می شود. کسانی که علاقه مند به عکاسی از ایلات هستند باید بدانند در کشور ما سازمان امور عشایر وجود دارد که می تواند اطلاعات زیادی در این زمینه در اختیار عکاس ها قرار دهد. همچنین در دانشکده علوم اجتماعی، رشته ای به نام مردم شناسی تدریس می شود. تحقیق های زیادی روی ایلات در این دانشکده انجام شده و عکاسان می توانند از این منابع استفاده کنند.
عکاسان با این روش ها قادر خواهند بود وارد ایل شوند و اعتماد آن ها را به خود جذب کنند فقط آنچه باید به آن توجه شود این است که برای عکاسی از ایل داشتن ابزار و مهارت عکاسی کافی نیست بلکه باید به دانش عشایر هم آگاه بود. در زمان قاجار ۲۰ درصد جمعیت کشور را عشایر تشکیل می دادند اما الان تنها یک و دو دهم درصد ایرانی ها، عشایر هستند. به همین دلیل عکاس حتما باید با فرهنگ این قشر آشنا باشد.
– منظورتان از دانش عشایر چیست؟
عکاسی که می خواهد وارد ایل شود باید از وضعیت معیشت، نظام ایلی و خویشاوندی، قلمرو جغرافیایی، اعتقادات و باورهای مردم آن طایفه به عنوان دانش عشایری آشنا باشد.
– عکاسی از ایلات و عشایر به عنوان شاخه ای از مستند اجتماعی چه کاربردی در کشور ما دارد؟
اول انقلاب سیاست کشور، محرومیت زدایی و روحیه جهادی بود. در تمام ایران ارگان ها و سازمان هایی وجود داشت که از ایلات و عشایر حمایت می کرد و متولیان زیادی در این زمینه وجود داشتند حتی ما انتشارات عشایری داشتیم و همه دولتمردان و مسئولان کشور، علاقه زیادی به عشایر داشتند. تحقیق های زیادی در دانشکده علوم اجتماعی صورت می گرفت و کلا این بحث مورد توجه زیادی بود اما رفته رفته این موضوع کمرنگ تر شد و سیاست های دولت نسبت به عشایر تغییر کرد.
متاسفانه سیاست های کلی دولت نسبت به ایلات و عشایر آشکارا مشخص نیست. از طرفی از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی می شنویم دوست دارند کوچ را به عنوان میراث معنوی بشری ثبت کنند و از سوی دیگر می بینیم دولت، نیروهای مازاد عشایر را که علاقه مند به اسکان هستند، حمایت می کند.
– هنوز نگفتید که عکاسی از ایلات و عشایر چه جایگاهی دارد. با توجه به اینکه عکاسی از عشایر می تواند در تحقیقات علوم اجتماعی نیز مورد استفاده قرار بگیرد، سفارش دهندگانی داریم؟
زمانی خریداران یا سفارش دهندگان عکاسی از ایلات و عشایر خیلی زیاد بودند. بیشترین خریداران را بخش های دولتی، محققان علوم اجتماعی و مجموعه داران تشکیل می دادند ولی امروزه بیشتر خریداران، گروهی علاقه مند به سنت ها و راه و رسم زندگی گذشته هستند که این عکس ها را برای تزئین در فضای داخلی اماکن گردشگری، رستوران ها یا خانه های خود می خرند. تعدادی از موزه های مردم شناسی نیز مبادرت به خرید عکس های عشایر می کنند. در کل می توان گفت تعداد سفارش دهندگان نسبت به گذشته خیلی کم شده است.
– یعنی می توان نتیجه گرفت بر خلاف گذشته الان بیشترین خریداران مردم و بخش خصوصی هستند؟
بله. شاید به این دلیل که نگاه های فرهنگی ما تغییر کرده است. از سنت هایمان دور شده ایم و گرایشمان به سمت فضاهای مدرن رفته است. برای همین کمتر به فرهنگ گذشته خود که ایلات بخشی از آن است، توجه می کنیم. زندگی عشایر به دلیل اینکه دارای تکرار زیادی است و تغییر خاصی در آن مشاهده نمی شود به همین دلیل از نظر فرهنگی می تواند مورد توجه قرار بگیرد اما شاید کمتر در یک مقوله هنری جای بگیرد.
– اتفاقا یکی از نکاتی که شاید در عکاسی از ایلات و عشایر وجود دارد همین تکرار است. یک عکاس باید چه کار کند که بتواند آثار متفاوتی نسبت به عکاسان دیگر بوجود آورد؟
همانطور که گفتم ایلات همیشه یکی از موضوع های مطرح در عکاسی بوده است. حتی از اولین باری که در زمان قاجار، دوربین وارد کشور ما شد خود ناصر‌الدین شاه از عشایر عکاسی کرد تا به امروز که هنوز هنرمندانی مانند نصرالله کسرائیان و محمد بهارناز به ثبت لحظات این مردم می پردازند. کسی که می خواهد این کار را شروع کند باید یک مطالعه عمیق در مورد فرهنگ و زندگی ایل داشته باشد تا دچار تکرار نشود.
به هرحال زندگی ایلی غیر از پوشاک دچار تحول زیادی نشده است و برای همین عکاس باید، آثار عکاسان دیگر را دیده باشد تا بتواند از زاویه دیگری به این مسئله بپردازد. بنابراین مهم ترین مسئله بنظر من دیدن عکس های دیگران و آشنایی با فرهنگ عشایر است.
منبع: خبرگزاری مهر
دیدگاهتان را بنویسید