بهروز مهری: عکس مهم است، اما نه به قیمت جان افراد

الهام صالح: افغانستان از سال ۲۰۰۱ میلادی تا همین اواخر یعنی حدود یک ماه پیش، موضوعی است که در قاب تصویر«بهروز مهری»، جای گرفته. این عکس ها به گفته مهری، تفاوت بسیاری با هم دارند، حتی شاید او امروز عکس هایی را که سال ها پیش به ثبت رسانده، حرفه ای نداند، اما با این وجود آن ها را دوست دارد. علت این علاقه، ثبت آن ها در شرایط خاص است.
در سال ۲۰۰۱، دقیقا ۲ روز پس از خروج طالبان از هرات عکاس ها به شکار تصاویر پرداختند. این تصاویر اغلب به شهرهای هرات و کابل اختصاص دارد.

بی اعتمادی مردم به عکاسان
زنی روبروی تخته سیاه ایستاده. اینجا یک مدرسه دخترانه است، یکی از مدارسی که معلمانش هنوز هم توسط طالبان تهدید می شوند و اگر طالبان بتوانند مدرسه را هم به آتش می کشند. تصویر بعدی، یک یتیم خانه است که یکی از اتاق های آن به آرایشگاه اختصاص یافته. زنی که در حال کوتاه کردن مو است و دخترکی که مویش کوتاه می شود، هر دو چهره ای نامشخص دارند. یک زن در کنار یک کودک و قاب عکسی در دست زن. تصویر داخل قاب، یک مرد است، یکی از مردهایی که توسط طالبان کشته و در گوری دسته جمعی دفن شدند. بازار کابل، افغان هایی که به پاکستان مهاجرت کرده بودند، اما بازگشتند، مسجد جامع هرات، یک مدرسه دخترانه، انتخابات پارلمانی ۲۰۰۵ افغانستان، ارگ اختیارالدین که زندانی های طالبان در آن نگهداری می شدند، «سیاه خان»؛ یکی از فرماندهان طالبان که به اسارت درآمد و ده ها تصویر دیگر توسط مهری به نمایش درمی آیند. او با نمایش هر عکس درباره آن توضیحاتی را ارائه می دهد. گاهی شرکت کنندگان در کارگاه به توضیحات قناعت نمی کنند و پرسش های ذهنی خود را مطرح می سازند. یکی از این پرسش ها به چگونگی برقراری ارتباط با مردم افغان برای عکاسی بازمی گردد. مهری، پاسخ این پرسش را چنین ارائه می دهد:«ایجاد ارتباط با مخاطب به شرایط اجتماعی بستگی دارد. مثلا در لیبی، پس از پیروزی مردم، آن ها از حضور عکاس و ثبت لحظه ها توسط او استقبال می کنند.» مهری در این بخش از بحث، لزوم اخلاق حرفه ای را مطرح می سازد:«در افغانستان خطر کشته شدن، یا ربوده شدن وجود داشت، اما مردم به ما اعتماد می کردند. اما در ایران، سوء استفاده از عکس ها در شرایط مختلف باعث شده مردم به عکاس ها بی اعتماد باشند. عکاس، دیگر از دید مردم قابل اعتماد نیست. تا شرایط بهتر نشود این وضعیت ادامه دارد. با این وجود عکاسان مستند اجتماعی در ۲ سال اخیر خوب کار کرده اند.»

سربازها جلو دوربین
اینجا عکس ها حالت مقایسه دارند. عکاس، تصویرها را بازسازی کرده. عکس شهرداری هرات در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۹ در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. در عکس اول، مجاهدان روبروی دوربین عکاس هستند و در عکس دوم، پلیس های ویژه شهرداری. در سال ۲۰۰۱، مجاهدان روبروی بیمارستان هرات ایستاده اند و در سال ۲۰۰۹، پرسنل بیمارستان. این تصاویر مقایسه ای بسیارند.
بخش دیگر عکس ها، سربازان آمریکایی را به نمایش می کشد. این سربازان در روستاها در جست و جوی مین های دست ساز هستند. طالبان هنوز هم وجود دارند. آن ها در فصل زمستان به پاکستان مراجعه می کنند، به محض گرم شدن هوا به افغانستان بازمی گردند و جنگ را از سر می گیرند. مین های دست ساز هم کار آن هاست. این مین ها باید توسط سربازان خنثی شود. این تصاویر، جزو تصاویری هستند که عکاسان برای ثبت آن ها نیاز به نامه نگاری دارند، تجربه ای که به گفته مهری حاصل جنگ ۱۹۹۱ خلیج است و با هدف کنترل عکس و خبر اجرا شد. آمریکا در این جنگ می خواست اخبار را سانسور کند، اما موفق نبود به این دلیل که انتقادات زیادی به این طرح وارد شد. این اتفاق مقدمه ای را به وجود آورد تا عکاسان خبرگزاری ها و مطبوعات بتوانند از رویدادهای افغانستان عکس بگیرند. عکس ها سانسور نمی شوند، عکاس ها در گرفتن عکس های خاص اجبار ندارند و ملزم هم نیستند عکس ها را از فیلتر ارتش آمریکا بگذرانند، اما عکاسی تحت شرایطی خاص انجام می شود. شرایطی که اعمال آن یا به دلیل سانسور است، یا به دلیل حفظ امنیت کشور (افغانستان) و اشخاص. مهری، می گوید:«عکس مهم است، اما نه به قیمت جان افراد.»

تورق سریع عکس های پاکستان
آن ها سربازان نیروهای ائتلاف هستند؛ ۲ خبلان، یک مسئول امور پزشکی و یک مسئول فنی. همگی روی صندلی خلبانی نشسته و کمربند پرواز خود را بسته اند.
یک دیوار، پس زمینه ثابت این پرتره هاست، پرتره هایی که مهری، یک ماه پیش آن ها را به ثبت رسانده. این که تجربه یک عکاس در ثبت این تصاویر جنگی چقدر در موفقیت او در ثبت عکس جنگ های دیگر تاثیر دارد، پرسشی است که شرکت کنندگان به شنیدن پاسخ آن علاقه مند هستند. مهری، این طور توضیح می دهد:«تجربه اهمیت زیادی دارد، اما شرایط جنگی، خیلی خاص و در مکان های مختلف متفاوت است.»
شرکت کنندگان در کارگاه، کنجکاو هستند بدانند عکاسانی که برای عکاسی از شرایط جنگی اعزام می شوند، آیا در زمینه عکاسی از شرایط جنگی آموزش هم می بینند.
مدرس کارگاه عکس های خبری افغانستان و پاکستان می گوید:«خبرگزاری های رویترز و AP دوره های آموزش کامل برگزار می کنند تا حدی که کمپ را بازسازی و به صورت عملی، شرایطی مانند گروگان گرفتن
عکاس ها را اجرا می کنند. واکنش های عکاس ها بررسی و نواقص آن ها برطرف می شود، اما من فقط دوره شناخت ابزار و کمک های اولیه را گذراندم.»
در این کارگاه، دقایق به سرعت سپری می شود. شرکت کنندگان پرسش های بسیاری دارند و پاسخ به آن ها زمان بر است. به همین دلیل عکس های مهری از پاکستان با سرعت بیشتری نمایش داده می شود. او در این کشور از بانویی به نام «بلقیس» که ملقب به «مادر پاکستان» است و موسسه خیریه او (بلقیس کودکان سر راهی را به موسسه خود می آورد و آن ها را پرورش می دهد)، سیل پاکستان، معتادان در شهر کراچی و پسرهای نوجوانی که مورد سوء استفاده جنسی قرار می گیرند، عکاسی کرده.
تصاویر تکان دهنده اجتماعی پاکستان و وهم عکس های افغانستان پس از خروج طالبان، دقایق را کوتاه کرده اند. این کارگاه در حالی به پایان می رسد که پرسش های بسیاری در ذهن شرکت کنندگان وجود دارد.

| گزارش تصویری نشست |